Kim jest prosument i jaka jest jego rola w transformacji energetycznej?

Kim jest prosument? Definicja

Genezy pojęcia „prosument” należy upatrywać w połączeniu dwóch słów: „producent” i „konsument”. Odnosi się ono do osób lub podmiotów, które jednocześnie produkują i konsumują energię. Prosumentem nazywamy więc osobę fizyczną, firmę lub instytucję, która produkuje energię, najczęściej z odnawialnych źródeł, takich jak fotowoltaika czy turbiny wiatrowe, i jednocześnie tę energię konsumuje na własne potrzeby. 

W odróżnieniu od tradycyjnych konsumentów energii prosumenci nie są biernymi odbiorcami usług energetycznych. Przeciwnie – aktywnie uczestniczą oni w procesie produkcji energii, a jej nadwyżki mogą sprzedawać do sieci energetycznej. W związku z tym mogą czerpać korzyści z niższych rachunków za energię, ale i przyczyniają się do poprawy stanu środowiska naturalnego, zmniejszając emisję dwutlenku węgla (CO2) oraz innych zanieczyszczeń. 

Prosument w kontekście energetyki odnawialnej

Pojęcie prosumenta kojarzy się przede wszystkim z odnawialnymi źródłami energii (OZE). Wśród technologii wykorzystywanych najczęściej przez tę grupę są panele fotowoltaiczne i kolektory słoneczne, turbiny wiatrowe oraz magazyny energii. Rosnący udział prosumentów w globalnym rynku i transformacji energetycznej przyczynia się do stopniowego odchodzenia od paliw kopalnych na rzecz źródeł odnawialnych, co z kolei przekłada się na redukcję emisji CO2 i rozwiązania sprzyjające zrównoważonemu rozwojowi czy inwestycjom w tzw. zieloną energię. W tym kontekście warto przywołać takie pojęcie jak prosumentura, czyli aktywne uczestnictwo w rynku energetycznym przez konsumentów, przyczyniające się do decentralizacji rynku energii. Tradycyjny model, w którym duże elektrownie dostarczają energię do odbiorców końcowych, ewoluuje w kierunku modelu bardziej rozproszonego, gdzie energię wytwarzają również indywidualni użytkownicy.

Decentralizacja rynku energii oznacza również, że nadwyżki energii mogą być odsprzedawane do sieci, co umożliwia prosumentom uzyskanie dodatkowych przychodów. Obecnie istnieją różne systemy rozliczania energii dla prosumentów, takie jak:

• net-metering – system, w którym nadwyżki energii produkowanej przez prosumenta są odsyłane do sieci i odbierane przez prosumenta w późniejszych okresach; mogą z niego korzystać wyłącznie prosumenci, którzy uruchomili technologie OZE przed 1 kwietnia 2022 roku.
• net-billing – nowszy system, w którym prosumenci sprzedają nadwyżki energii po określonej stawce, a kupują energię po cenach rynkowych; dostępny dla „starszych” prosumentów, a obligatoryjny dla „nowych”.

Regulacje prawne i wsparcie dla prosumentów

Prosumentura w Polsce jest regulowana przez ustawę o odnawialnych źródłach energii (OZE), która definiuje prawa i obowiązki prosumentów oraz wprowadza systemy wsparcia. Obecnie obowiązuje system net-billingu, który zastąpił wcześniejszy model net-meteringu. W systemie net-billingu prosument sprzedaje nadwyżki energii do sieci po cenach rynkowych i kupuje energię po stawkach obowiązujących na rynku.

Najpopularniejszą technologią stosowaną przez prosumentów jest fotowoltaika. Dzięki coraz niższym kosztom inwestycyjnym oraz różnym formom wsparcia instalacje PV stają się dostępne dla coraz większej liczby osób. Domowe mikroinstalacje pozwalają na produkcję energii elektrycznej z promieniowania słonecznego, co daje prosumentom dużą niezależność energetyczną.

W kontekście fotowoltaiki prosumenci mogą korzystać z programów wsparcia, takich jak „Mój Prąd”. Finansowanie i dotacje z tej inicjatywy można przeznaczyć na pokrycie części kosztów instalacji paneli fotowoltaicznych i magazynów energii. Istnieją także inne programy krajowe oraz regionalne, które wspierają rozwój prosumeryzmu.

Obowiązki prosumentów obejmują m.in. konieczność spełnienia wymagań technicznych dotyczących instalacji, takich jak posiadanie odpowiednich zabezpieczeń i połączeń z siecią energetyczną, a także zgłaszanie i rejestracja instalacji w operatorach sieci dystrybucyjnych.

4 główne korzyści z bycia prosumentem

Bycie prosumentem niesie ze sobą wiele korzyści, zarówno ekonomicznych, jak i ekologicznych. Do 4 najistotniejszych należą:

1. Niższe rachunki za energię: dzięki własnej produkcji energii prosument uniezależnia się od rosnących cen prądu. Produkcja energii na własne potrzeby pozwala zredukować koszty, a nadwyżki energii mogą generować dodatkowy dochód;
2. Niezależność energetyczna: prosumenci mogą uniezależnić się od dużych dostawców energii, co jest szczególnie korzystne w obliczu wahań cen energii na rynku. Dzięki magazynom energii prosument może przechowywać wyprodukowaną energię i wykorzystać ją w momencie, gdy zapotrzebowanie na prąd jest wyższe, a produkcja niższa;
3. Korzyści ekologiczne: produkcja energii z odnawialnych źródeł znacznie zmniejsza emisję CO2 i innych zanieczyszczeń, co przyczynia się do poprawy jakości powietrza oraz ograniczenia negatywnego wpływu na klimat. Każdy kilowat energii wyprodukowany przez prosumenta to mniejsze zapotrzebowanie na energię z elektrowni węglowych.
4. Wsparcie rządowe i ulgi: dzięki programom takim jak „Mój Prąd” prosumenci mogą liczyć na wsparcie finansowe, co obniża koszty inwestycji w instalacje OZE.

Wyzwania i ograniczenia dla prosumentów

Pomimo licznych korzyści, bycie prosumentem wiąże się także z wyzwaniami. Pierwszym z nich są dość wysokie koszty inwestycyjne. Zakup i montaż paneli fotowoltaicznych i magazynów energii w domu jednorodzinnym lub innym budynku wiąże się z zainwestowaniem znacznych nakładów finansowych. Choć programy wsparcia zmniejszają te koszty, inwestycja zwraca się dopiero po kilku lub kilkunastu latach.

Drugim wyzwaniem może okazać się niestabilna produkcja energii z odnawialnych źródeł, zależna między innymi od warunków atmosferycznych. Flagowym przykładem jest tutaj fotowoltaika. W Polsce, gdzie liczba słonecznych dni w roku jest ograniczona, prosumenci mogą zmagać się z okresami niskiej produkcji energii i muszą w tym zakresie szukać optymalnych rozwiązań.

Trzecie wyzwanie to indywidualne ograniczenia sieci energetycznej. Obecna infrastruktura sieciowa nie zawsze jest przygotowana na dużą ilość energii wprowadzanej do sieci przez prosumentów. W niektórych regionach mogą występować problemy z przyłączeniem instalacji OZE do sieci z powodu ograniczeń technicznych.

Przyszłość prosumeryzmu

Wraz z rozwojem technologii, takich jak magazyny energii, inteligentne sieci oraz smart home przyszłość prosumeryzmu rysuje się w jasnych barwach. Coraz więcej gospodarstw domowych decyduje się na inwestycje w OZE, szczególnie że w ich sferze mamy do czynienia z dynamicznymi przeobrażeniami infrastruktury i technologii. Ta ostatnia staje się tańsza i bardziej dostępna dla inwestorów. Przewiduje się także, że rozwój inteligentnych sieci umożliwi jeszcze lepsze zarządzanie energią, a prosumenci staną się integralną częścią systemu energetycznego. W przyszłości należy się również spodziewać regulacji prawnych promujących większe zaangażowanie prosumentów w rynku energii.